"Δημιουργική γραφή ή πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά να γράψουν τη δική τους ιστορία"

"Δημιουργική γραφή ή πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά να γράψουν τη δική τους ιστορία"
  Της Ελισάβετ Τάρη  Σχολικής Συμβούλου ΔΕ

                                       

 Συνήθως τα παιδιά δυσανασχετούν όταν τους ζητούμε να εκφραστούν γραπτά. Βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα λευκό χαρτί και συχνά διστάζουν να ξεκινήσουν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η παραγωγή γραπτού λόγου δεν είναι μια απλή και εύκολη δραστηριότητα. Γράφοντας κανείς, έχει να ξεπεράσει ένα πλήθος πρακτικών προβλημάτων. Κατ' αρχήν, να βρει ιδέες, να τις βάλει νοερά σε μια λογική σειρά, να βρει γι' αυτές τις ιδέες τις πιο κατάλληλες λέξεις και μ' αυτές να δημιουργήσει φράσεις. Και τέλος, να μεταφέρει τις φράσεις στο χαρτί. Έτσι, τίθεται συχνά το ερώτημα για το πώς μπορούμε να εμπνεύσουμε τα παιδιά ώστε να μπουν σε μια λογική διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου.

            Στο θέμα αυτό, έχει παρατηρηθεί πως αν κεντρίσουμε τη δημιουργικότητα των παιδιών με δραστηριότητες που έχουν σχέση με το παιχνίδι, και κυρίως με το ομαδικό παιχνίδι και το παιχνίδι ρόλων, τότε θα καταφέρουμε να απελευθερώσουμε τη φαντασία τους και έτσι θα εκφραστούν ελεύθερα και δημιουργικά. Εξάλλου, η δημιουργική γραφή εμπεριέχει και μια πτυχή διασκέδασης, καθώς συνδέεται με δεξιότητες και λειτουργίες που συναντώνται στο παιχνίδι, όπως είναι η αίσθηση της περιπέτειας, της φαντασίας, του πειραματισμού, της περιέργειας κλπ. Παιδαγωγικό προαπαιτούμενο αποτελεί η δημιουργία κατάλληλης ατμόσφαιρας και θετικού ψυχολογικού κλίματος στην τάξη και η υιοθέτηση του δημοκρατικού στυλ διδασκαλίας. Μερικές ιδέες που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν σε μια τέτοια προσπάθεια είναι οι εξής:

Τυχαία ζευγάρια λέξεων

Ζητάμε από δύο ομάδες παιδιών να γράψουν σε χαρτάκια: η πρώτη ομάδα από ένα ουσιαστικό, πχ γάτα, σκύλος, πέτρα κλπ και η δεύτερη από ένα επίθετο που έρχεται τυχαία στο μυαλό τους π.χ. ο μαύρος, η άσπρη, το κίτρινο. Tυχαία επιλέγουμε ένα χαρτάκι από την α΄ ομάδα και ένα από τη β΄. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται απίθανα ζευγάρια λέξεων που θα αποτελέσουν ευχάριστα ερέθισμα για την παραγωγή κειμένου. Παράδειγμα: "ο κίτρινος σκύλος" και με την πρόταση αυτή τα παιδιά ξεκινούν την αφήγηση μιας φανταστικής ιστορίας.    

Τι θα συνέβαινε αν…

Ο Novalis έγραψε πως "οι υποθέσεις είναι δίχτυα: ρίχνεις το δίχτυ και αργά ή γρήγορα κάτι πιάνεις". Η τεχνική των "φανταστικών υποθέσεων"  είναι μια πολύ απλή τεχνική που μας βοηθάει να εργαστούμε με τα παιδιά και να κεντρίσουμε τη φαντασία τους. Παράδειγμα: Τι θα συνέβαινε αν η πόλη μας άρχιζε να πετάει; Τι θα συνέβαινε αν τα φυτά μιλούσαν με ανθρώπινη φωνή; Τι θα συνέβαινε αν η Μαρία μεταμορφωνόταν σε πεταλούδα; 

Με τις ερωτήσεις αυτές τα παιδιά θα δημιουργήσουν δικές τους φανταστικές ιστορίες που θα τις διατυπώσουν πρώτα προφορικά και στη συνέχεια γραπτά.

Παραμυθοσαλάτα

Ανακατεύουμε τις ιστορίες πολύ γνωστών παραμυθιών και με τον ευχάριστο αυτό τρόπο μπορούμε να φανταστούμε καινούριες περιπέτειες για τους αγαπημένους ήρωες. Παράδειγμα: Λέμε στα παιδιά πως... "Μια φορά κι ένα καιρό η Κοκκινοσκουφίτσα συνάντησε στο δάσος τον Κοντορεβιθούλη και τ' αδέρφια του". Με το ερέθισμα αυτό και με τη συμμετοχή των παιδιών ξεκινάμε μια νέα ιστορία αυτοσχεδιάζοντας με τους νέους ήρωες.   

Το μυστικό

Γράφουμε ιστορίες με τα μικρά μυστικά των παιδιών. Κάθε παιδί παίρνει ένα χαρτί, γράφει ένα δικό του μυστικό και μετά το διπλώνει. Όλα τα "μυστικά" θα μπουν σε ένα καπέλο ή κουτί.  Στη συνέχεια τα παιδιά τραβούν στην τύχη ένα χαρτάκι  και το μυστικό θα χρησιμεύσει σαν ξεκίνημα για μια μικρή ιστορία.

Ζωγραφίζοντας έναν ήρωα

Τα παιδιά ζωγραφίζουν ένα πρόσωπο, έναν ήρωα ή έναν πρωταγωνιστή παραμυθιού, όπως τον φαντάζονται. Πχ έναν δράκο. Μετά, τον παρουσιάζουν στους υπόλοιπους μαθητές μιλώντας γι' αυτόν. Ποιος είναι, τι σκέφτεται, πού πηγαίνει, τι σκοπεύει να κάνει, τα συναισθήματά του κλπ. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα γράψουν μια ιστορία με έμφαση στον χαρακτήρα του ήρωά τους. Το κάθε παιδί θα παρουσιάσει τον δικό του ήρωα, με τη δική του ιστορία.

Συλλογική ιστορία

Τα παιδιά, σαν μια ομάδα, κάθονται σε κύκλο κι ο δάσκαλος,  παίζοντας τον ρόλο του παραμυθά, ξεκινά να διηγείται...  "Μια φορά κι έναν καιρό…" και στη συνέχεια, κάθε μαθητής προσθέτει τη δική του φράση ή πρόταση. Στο τέλος η συλλογική ιστορία καταγράφεται από τα παιδιά και διαβάζεται.

Φωτογραφίες

Μια φωτογραφία από μια εκδρομή, μια παρέα ή μια γιορτή γίνεται η αφορμή για την αφήγηση μιας ιστορίας. Ξεκινάει ένα παιδί και με τη σειρά η ιστορία εμπλουτίζεται βάζοντας το καθένα τη δική του φαντασία. Όπου χρειαστεί παρεμβαίνει ο δάσκαλος και με κατάλληλες ερωτήσεις βοηθάει στην εξέλιξη της ιστορίας.

Εικόνες

Η εικονογράφηση ενός βιβλίου μας βοηθάει στο να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών. Επιλέγουμε ένα εικονογραφημένο βιβλίο, άγνωστο στα παιδιά. Παρουσιάζουμε το εξώφυλλο και την τελευταία εικόνα και τα προτρέπουμε να μαντέψουν το κείμενο, όπως αυτά το φαντάζονται. Ακολουθεί συζήτηση και καταγραφή της ιστορίας που θα προκύψει.

Ζωγραφικά έργα

Ένα ζωγραφικό έργο που θα επιλέξουμε,  θα αποτελέσει το έναυσμα για να το παρατηρήσουν τα παιδιά, να συζητήσουν και να διατυπώσουν τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα που τους προκαλεί.  Με γραπτές ή προφορικές ερωτήσεις τα προτρέπουμε να "εισβάλλουν" στον πίνακα, να γίνουν μέρος του και να αφηγηθούν μια ιστορία εκφράζοντας τα συναισθήματά τους. 

Παίζοντας με τους τίτλους

Κόβοντας τίτλους εφημερίδων και ανακατεύοντάς τους, βγάζουμε "αλλόκοτες" ειδήσεις που κεντρίζουν τη φαντασία των παιδιών και προκαλούν το ενδιαφέρον τους. Με τους μπερδεμένους αυτούς τίτλους τα παιδιά συνθέτουν τη δική τους "είδηση" και την περιγράφουν όσο πιο αναλυτικά μπορούν. Με τον ίδιο τρόπο, κόβοντας δηλαδή τυχαία κομμάτια,  μπορούμε να συνθέσουμε ολόκληρα ποιήματα, δίχως ίσως νόημα, αλλά πολύ ευρηματικά και με πολλή φαντασία.

Πέντε αντικείμενα, μία ιστορία

Διαλέγουμε πέντε αντικείμενα που μπορεί να προκαλέσουν το ενδιαφέρον των παιδιών. Π.χ ένα καπέλο κλόουν, ένα παλιό ρολόι, ένα παπούτσι, ένα κασκόλ και ένα ζευγάρι γυαλιά. Τα βάζουμε όλα στη σειρά και αφήνουμε τα παιδιά να φανταστούν μια ιστορία, συνδέοντας τα αντικείμενα μεταξύ τους.

            Ο Πλάτωνας, στον "Σοφιστή" του, είχε συλλάβει τη σχέση γλώσσας και σκέψης λέγοντας πως και τα δύο είναι το ίδιο πράγμα. Συμπέρανε δηλαδή, 2500 χρόνια πριν, πως η σκέψη είναι η εσωτερίκευση της γλώσσας. Τα ίδια υποστηρίζει και ο πρωτοποριακός Ρώσος ψυχολόγος Λεβ Βιγκότσκι, λέγοντας πως με τις λέξεις δεν εκφραζόμαστε μόνο, αλλά και σκεφτόμαστε και πως στις φόρμες των λέξεων γεννιούνται οι σκέψεις.

            Οι απόψεις αυτές, αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας της δημιουργικής γραφής, μέσα από καταστάσεις που ενεργοποιούν τη σκέψη και το λόγο του παιδιού που, με τη σειρά τους, συμβάλλουν στη νοητική του συγκρότηση και ανάπτυξη. Τα προαναφερόμενα στο παρόν άρθρο ενδεικτικά παραδείγματα δράσεων δημιουργικής γραφής, εκτιμούμε πως συμβάλλουν προς την κατεύθυνση της αμφίδρομης καλλιέργειας γλώσσας και σκέψης.   

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

- Βιγκότσκι Λεβ, Σκέψη και Γλώσσα, Γνώση 1988

-Γρόσδος Σταύρος, Δημιουργικότητα και Δημιουργική Γραφή στην Εκπαίδευση,  Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας 2014

-Καρακίτσιος Ανδρέας, Διδασκαλία της Λογοτεχνίας και Δημιουργική Γραφή,  Ζυγός 2013

-Μπρασέρ Φιλίπ, 1001 δραστηριότητες για να αγαπήσω το βιβλίο,  Μεταίχμιο 2014

-Ροντάρι Τζιάνι, Γραμματική της φαντασίας,  Τεκμήριο 1994

-Σβορώνου Ελένη, Μαγειρεύοντας ιστορίες,  Μεταίχμιο 2015